Ziraat Mühendisliği: Geleceğin Tarımını Şekillendiren Meslek 2025

Ziraat Mühendisliği Nedir?

Ziraat Mühendisliği, tarımsal üretimi artırmak, verimliliği yükseltmek, ürün kalitesini iyileştirmek ve tarımsal kaynakları sürdürülebilir bir şekilde yönetmek amacıyla bilimsel ve teknolojik bilgileri kullanan bir mühendislik dalıdır. Bu alan, sadece geleneksel tarım yöntemlerini değil, aynı zamanda modern teknolojileri, biyoteknolojiyi, genetik mühendisliğini ve dijitalleşmeyi de kapsayarak tarımı geleceğe taşımayı hedefler. Ziraat mühendisleri, gıda güvenliğini sağlama, çevre koruma ve kırsal kalkınma gibi küresel sorunlara çözüm üretmede kilit bir role sahiptir.

Ziraat Mühendisliği Alt Dalları

Ziraat Mühendisliği, geniş bir yelpazede uzmanlaşma imkanları sunar. Bu alt dallar, tarımsal üretimin farklı yönlerine odaklanır ve mühendislik prensiplerini uygular:

• Bitkisel Üretim (Tarıla Bitkileri, Bahçe Bitkileri): Modern tarım teknikleri, bitki ıslahı, hastalık ve zararlı kontrolü, sulama ve gübreleme stratejileri gibi konuları içerir.
• Hayvansal Üretim (Zootekni): Hayvan yetiştiriciliği, beslenmesi, sağlığı, genetiği ve verimliliğini artırmaya yönelik çalışmalar yapar.
• Toprak Bilimi ve Bitki Besleme: Toprak analizi, toprak verimliliği, gübreleme programları ve toprak sağlığını koruma üzerine yoğunlaşır.
• Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği: Tarımsal işletmelerin planlanması, yönetimi, pazarlaması ve ekonomik analizlerini yapar.
• Tarımsal Yapılar ve Sulama: Tarımsal binaların tasarımı, sulama sistemlerinin kurulması ve su kaynaklarının yönetimi konularını ele alır.
• Tarım Makinaları: Tarımda kullanılan makine ve ekipmanların tasarımı, geliştirilmesi ve bakımıyla ilgilenir.
• Bitki Koruma (Fitopatoloji, Entomoloji): Bitki hastalıkları ve zararlıları ile mücadele yöntemlerini geliştirir.
• Tarımsal Biyoteknoloji: Genetik mühendisliği, moleküler biyoloji ve bitki doku kültürü gibi ileri teknolojileri tarıma uygular.

Ziraat Mühendisliği Kimler İçin Uygun?

Ziraat Mühendisliği bölümü, belirli ilgi alanlarına ve kişilik özelliklerine sahip adaylar için ideal bir seçenektir. Bu bölümü tercih etmeyi düşünenlerin aşağıdaki özelliklere sahip olması, eğitim ve kariyer sürecinde başarıyı artıracaktır:

• Doğa ve Çevre Sevgisi: Bitkiler, hayvanlar ve ekosistemlere karşı derin bir ilgi duyanlar.
• Bilim ve Teknolojiye Merak: Biyoloji, kimya, fizik ve mühendislik prensiplerini tarımsal uygulamalarla birleştirmeye istekli olanlar.
• Problem Çözme Becerisi: Tarımsal üretimde karşılaşılan zorluklara yenilikçi ve pratik çözümler üretebilenler.
• Analitik Düşünme Yeteneği: Verileri analiz etme, yorumlama ve stratejiler geliştirme konusunda yetkin olanlar.
• Saha Çalışmasına Yatkınlık: Laboratuvar ortamının yanı sıra, açık havada, tarlalarda ve çiftliklerde çalışmaktan çekinmeyenler.
• Sorumluluk Bilinci: Gıda güvenliği, çevre sürdürülebilirliği ve toplumsal refah gibi konularda sorumluluk alabilenler.
• İletişim ve Takım Çalışması: Çiftçiler, diğer mühendisler ve paydaşlarla etkili iletişim kurabilen ve ekip içinde uyumlu çalışabilenler.
• Gelişime Açıklık: Tarım sektöründeki sürekli değişen teknolojilere ve bilgi birikimine ayak uydurmaya istekli olanlar.

Eğitim Müfredatı: Temel Dersler ve Laboratuvar Uygulamaları

Ziraat Mühendisliği eğitimi, öğrencilere hem teorik bilgi hem de pratik beceri kazandırmayı hedefler. Müfredat, temel bilimlerden tarıma özgü ileri konulara kadar geniş bir yelpazeyi kapsar. Eğitim süresi genellikle 4 yıldır ve bu süreçte öğrenciler çeşitli dersler alırlar:

Temel Bilim Dersleri

• Genel Biyoloji
• Genel Kimya ve Biyokimya
• Fizik
• Matematik (Cebir, Analiz, İstatistik)
• Genetik
• Ekoloji

Ziraat Mühendisliğine Özgü Dersler

• Bitkisel Üretim: Tarla Bitkileri, Bahçe Bitkileri, Bitki Fizyolojisi, Tarla Bitkilerinde Islah, Bahçe Bitkilerinde Islah, Tarımsal Meteoroloji.
• Hayvansal Üretim: Hayvan Yetiştirme, Hayvan Besleme, Hayvan Genetiği, Hayvan Sağlığı Temelleri, Kümes Hayvanları Yetiştiriciliği, Sığır Yetiştiriciliği, Koyun-Keçi Yetiştiriciliği.
• Toprak Bilimi: Toprak Bilimi, Toprak Kimyası, Toprak Fiziksel Özellikleri, Bitki Besleme, Toprak Analizleri.
• Bitki Koruma: Genel Zararlılar Bilgisi, Bitki Hastalıkları Bilgisi, Tarımsal İlaçlar, Entegre Zararlı Yönetimi.
• Tarımsal Yapılar ve Sulama: Sulama ve Drenaj, Tarımsal Binalar, Tarımsal Su Kaynakları Yönetimi.
• Tarımsal Makinalar: Tarım Makinaları Bilgisi, Tarımda Enerji Kaynakları.
• Tarımsal Ekonomi ve İşletmecilik: Tarımsal Pazarlama, Tarımsal İşletme Yönetimi, Tarımsal Proje Değerlendirme.
• Tarımsal Biyoteknoloji: Bitki Biyoteknolojisi, Moleküler Genetik.

Laboratuvar ve Saha Uygulamaları

Teorik bilgilerin pratiğe dökülmesi için laboratuvar çalışmaları ve saha uygulamaları büyük önem taşır. Öğrenciler:

• Toprak ve su analizleri yaparlar.
• Bitki hastalıkları ve zararlılarını teşhis ederler.
• Bitki doku kültürü tekniklerini öğrenirler.
• Hayvan yemlerinin analizini yaparlar.
• Tarımsal makinaların çalışma prensiplerini incelerler.
• Tarlalarda ve çiftliklerde gözlem ve uygulama yaparlar.
• Proje bazlı çalışmalarda gerçek dünya problemlerine çözüm ararlar.

Gerekli Beceriler

Başarılı bir ziraat mühendisi olmak için hem teknik hem de kişisel becerilerin geliştirilmesi önemlidir. Bu beceriler, öğrencilerin eğitim hayatlarında ve mezuniyet sonrası kariyerlerinde önemli bir avantaj sağlar:

Teknik Beceriler

• Tarım Teknolojileri Bilgisi: Modern tarım makineleri, otomasyon sistemleri, sensörler ve veri analizi araçları hakkında bilgi sahibi olmak.
• Bitki ve Hayvan Bilgisi: Farklı bitki türlerinin yetiştirme koşulları, hastalıkları, zararlıları ve hayvan türlerinin fizyolojisi, beslenmesi, genetiği hakkında derinlemesine bilgi.
• Toprak ve Su Yönetimi: Toprak analizi yapabilme, uygun gübreleme ve sulama programları oluşturabilme, su kaynaklarını verimli kullanabilme.
• Bitki Koruma Yöntemleri: Kimyasal, biyolojik ve kültürel mücadele yöntemlerini kullanarak zararlılarla etkin mücadele edebilme.
• Biyoteknoloji Uygulamaları: Genetik ıslah, doku kültürü, moleküler markörler gibi ileri teknolojileri anlama ve uygulama becerisi.
• Veri Analizi ve Modelleme: Tarımsal verileri analiz edebilme, istatistiksel modeller kurabilme ve karar verme süreçlerinde kullanabilme.
• Tarımsal İşletme Yönetimi: Finansal planlama, maliyet analizi, pazarlama stratejileri ve risk yönetimi gibi konularda yetkinlik.

Kişisel ve Sosyal Beceriler

• Problem Çözme: Karşılaşılan tarımsal sorunlara yaratıcı ve pratik çözümler üretebilme.
• Analitik Düşünme: Karmaşık bilgileri analiz etme, yorumlama ve sonuç çıkarma yeteneği.
• İletişim: Çiftçiler, meslektaşlar, yöneticiler ve halk ile açık ve etkili iletişim kurabilme.
• Takım Çalışması: Farklı disiplinlerden insanlarla uyum içinde çalışabilme ve ortak hedeflere ulaşma.
• Saha Çalışmasına Yatkınlık: Açık havada, farklı iklim koşullarında ve fiziksel olarak zorlayıcı ortamlarda çalışabilme.
• Sürekli Öğrenme: Tarım sektöründeki hızlı teknolojik gelişmeleri takip etme ve kendini sürekli güncelleme isteği.
• Liderlik: Projeleri yönetme, ekiplere liderlik etme ve yenilikçi fikirleri hayata geçirme potansiyeli.

Staj ve Projeler

Ziraat Mühendisliği eğitiminin önemli bir parçası, öğrencilere gerçek dünya deneyimi kazandıran staj ve proje çalışmalarını içerir. Bu uygulamalar, öğrencilerin derslerde öğrendikleri teorik bilgileri pratiğe dökmelerini, sektör profesyonelleriyle tanışmalarını ve kariyer hedeflerini netleştirmelerini sağlar.

Staj Fırsatları

Öğrenciler, genellikle 3. veya 4. sınıfta zorunlu veya isteğe bağlı staj yaparlar. Bu stajlar, çeşitli kurumlarda gerçekleştirilebilir:

• Tarımsal Araştırma Enstitüleri: Yeni bitki çeşitleri geliştirme, hastalıklarla mücadele veya toprak verimliliği üzerine araştırmalar yapan kurumlarda staj.
• Tarımsal Üretim Çiftlikleri ve İşletmeleri: Modern seralar, meyve bahçeleri, hayvancılık işletmeleri veya fide üretim tesislerinde saha uygulamaları.
• Tarım Bakanlığı ve İl Tarım Müdürlükleri: Tarımsal politikaların uygulanması, çiftçilere danışmanlık ve denetim süreçlerinde görev alma.
• Tarımsal Sanayi Kuruluşları: Tohum, gübre, ilaç, yem veya gıda işleme firmalarında üretim, kalite kontrol veya Ar-Ge departmanlarında çalışma.
• Tarımsal Danışmanlık Şirketleri: Çiftçilere teknik destek ve danışmanlık hizmeti sunan firmalarda görev alma.
• Sulama Birlikleri ve Kooperatifler: Su kaynaklarının yönetimi, sulama sistemlerinin bakımı ve çiftçi örgütlenmesi konularında deneyim kazanma.

Proje Çalışmaları

Eğitim süresince öğrencilerin bireysel veya grup halinde yürüttükleri projeler, analitik düşünme ve problem çözme becerilerini geliştirir. Bu projeler şunları içerebilir:

• Belirli bir bölgenin tarımsal potansiyelinin değerlendirilmesi.
• Yeni bir bitki çeşidinin geliştirilmesi veya mevcut çeşitlerin iyileştirilmesi.
• Sürdürülebilir tarım tekniklerinin (organik tarım, permakültür vb.) uygulanması.
• Tarımsal atıkların değerlendirilmesi ve biyogaz üretimi.
• Akıllı tarım teknolojilerinin (dronlar, sensörler, yapay zeka) bir işletmede uygulanması.
• Küçük ölçekli bir tarımsal işletme planı oluşturulması.
• Belirli bir tarımsal ürünün pazarlama stratejisinin geliştirilmesi.

Dikey ve Yatay Geçişler

Ziraat Mühendisliği bölümüne geçiş yapmak veya bu bölümden farklı alanlara yönelmek mümkündür. Hem dikey hem de yatay geçiş imkanları, öğrencilerin kariyer yollarını esnek bir şekilde planlamalarına olanak tanır.

Dikey Geçiş Sınavı (DGS) ile Geçişler

Ön lisans mezunları, DGS puanları ile Ziraat Mühendisliği lisans programlarına geçiş yapabilirler. Bu geçişler genellikle aşağıdaki ön lisans bölümlerinden mezun olanlar için avantajlıdır:

• Bahçe Tarımı
• Bitki Koruma
• Tarımsal Üretim ve Pazarlama
• Tıbbi ve Aromatik Bitki Yetiştiriciliği
• Organik Tarım
• Seracılık
• Tarımsal Mekanizasyon
• Süt ve Ürünleri Teknolojisi
• Tavukçuluk
• Bahçe Ziraatı

Bu bölümlerden mezun olan adaylar, DGS ile Ziraat Mühendisliği'nin ilgili alt dallarına veya genel Ziraat Mühendisliği programına lisans tamamlama yapabilirler.

Yatay Geçişler

Lisans eğitiminin ilk yıllarında farklı bir bölümde öğrenim gören öğrenciler, belirli not ortalamalarını tutturarak ve ilgili dersleri almış olmaları durumunda Ziraat Mühendisliği bölümüne yatay geçiş yapabilirler. Bu geçişler genellikle benzer müfredatlara sahip bölümlerden daha kolaydır:

• Orman Mühendisliği
• Biyoloji
• Kimya
• Çevre Mühendisliği
• Gıda Mühendisliği
• Su Ürünleri Mühendisliği

Yatay geçişlerde üniversitelerin kendi yönetmelikleri ve kontenjanları belirleyici olur. Başvurmadan önce ilgili üniversitenin akademik birimi ile iletişime geçmek önemlidir.

Mezuniyet Sonrası İş Alanları ve Pozisyonlar

Ziraat Mühendisliği mezunları, geniş bir iş alanına sahip olup, çeşitli pozisyonlarda kariyerlerine devam edebilirler. Tarımın modernleşmesi ve teknolojik gelişmelerle birlikte iş imkanları da çeşitlenmektedir.

İş Alanları

• Kamu Kurumları: Tarım ve Orman Bakanlığı, İl Tarım ve Orman Müdürlükleri, Belediyeler, Tarımsal Araştırma Enstitüleri, Üniversiteler.
• Özel Sektör: Tarımsal üretim yapan firmalar (meyve-sebze, tahıl, hayvancılık), tohumculuk şirketleri, gübre ve ilaç firmaları, yem fabrikaları, gıda işleme sanayi, tarımsal danışmanlık firmaları, tarımsal makine üreticileri ve satıcıları, bankaların tarım kredisi departmanları.
• Uluslararası Kuruluşlar: Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Dünya Sağlık Örgütü (WHO) gibi kuruluşların tarım ve gıda güvenliği ile ilgili projeleri.
• Kendi İşletmeleri: Çiftçilik, sera işletmeciliği, fidecilik, hayvancılık veya tarımsal danışmanlık hizmetleri sunan kendi işletmelerini kurma.
• Sivil Toplum Kuruluşları (STK): Çevre, sürdürülebilirlik ve kırsal kalkınma odaklı STK'larda çalışma.

Pozisyonlar

• Ziraat Mühendisi: Genel üretim, danışmanlık, saha yönetimi.
• Tarımsal Danışman: Çiftçilere teknik destek ve eğitim verme.
• Üretim Sorumlusu/Yönetici: Tarımsal işletmelerde üretim süreçlerini yönetme.
• Kalite Kontrol Mühendisi: Tarımsal ürünlerin kalitesini denetleme.
• Ar-Ge Mühendisi: Yeni ürün geliştirme, ıslah çalışmaları, teknoloji adaptasyonu.
• Satış ve Pazarlama Mühendisi: Tarımsal ürünlerin veya girdilerin (tohum, gübre, ilaç) satış ve pazarlaması.
• Tarımsal Proje Yöneticisi: Tarımsal kalkınma ve yatırım projelerini yönetme.
• Araştırmacı: Tarımsal konularda bilimsel araştırmalar yapma.
• İthalat/İhracat Sorumlusu: Tarımsal ürünlerin uluslararası ticaretini yönetme.
• Eğitimci: Üniversitelerde veya meslek liselerinde ders verme.

Sektörel ve Maaş Görünümü

Ziraat Mühendisliği sektörü, Türkiye ekonomisinde önemli bir yere sahiptir ve sürekli bir gelişim içindedir. Teknolojik yenilikler, sürdürülebilirlik ve gıda güvenliği gibi konuların ön plana çıkması, sektöre olan ilgiyi artırmaktadır. Mezunların maaş beklentileri ise deneyimlerine, çalıştıkları sektöre, pozisyonlarına ve bulundukları coğrafi konuma göre değişiklik gösterir.

Sektörel Görünüm

• Büyüme Potansiyeli: Nüfus artışı ve gıda talebinin yükselmesi, tarım sektörünün sürekli büyümesini sağlamaktadır.
• Teknolojik Dönüşüm: Akıllı tarım, otomasyon, genetik ıslah ve dijitalleşme gibi yenilikler sektörü daha verimli ve sürdürülebilir hale getirmektedir.
• Sürdürülebilirlik Vurgusu: Çevre dostu üretim yöntemleri, organik tarım ve su kaynaklarının verimli kullanımı giderek daha fazla önem kazanmaktadır.
• Devlet Destekleri: Hükümetin tarım politikaları ve teşvikleri, sektörü desteklemekte ve yatırım fırsatları yaratmaktadır.
• Küresel Bağlantılar: Tarımsal ürünlerin ihracatı ve ithalatı, uluslararası pazarlarla entegrasyonu sağlamaktadır.

Maaş Görünümü (Tahmini)

Maaşlar, yeni mezunlar için genellikle asgari ücretin biraz üzerinde başlar. Deneyim kazanıldıkça ve uzmanlık alanına göre bu rakamlar önemli ölçüde artar:

• Yeni Mezun: 25.000 TL - 35.000 TL (2025 yılı itibarıyla ortalama)
• 3-5 Yıl Deneyim: 35.000 TL - 55.000 TL
• 5+ Yıl Deneyim ve Uzmanlık: 55.000 TL ve üzeri (Yönetici pozisyonları, Ar-Ge liderleri, danışmanlar için bu rakamlar çok daha yüksek olabilir.)

Bu rakamlar genel bir tahmindir ve kurumsal yapı, özel sektör/kamu ayrımı, bölge ve ek sorumluluklar gibi faktörlere göre farklılık gösterebilir.

Yurtiçi ve Yurtdışı Fırsatlar

Ziraat Mühendisliği, hem Türkiye'de hem de uluslararası alanda çeşitli kariyer fırsatları sunar. Küresel tarım sorunları ve gıda güvenliği, bu alandaki uzmanların dünya çapında talep görmesini sağlamaktadır.

Yurtiçi Fırsatlar

Türkiye'nin tarımsal potansiyeli göz önüne alındığında, ziraat mühendisleri için yurtiçinde geniş bir iş ağı bulunmaktadır:

• Gelişmekte Olan Tarım Teknolojileri: Akıllı tarım, dikey çiftçilik, biyoteknoloji uygulamaları gibi alanlarda yeni iş imkanları doğmaktadır.
• Sürdürülebilir Tarım Uygulamaları: Organik tarım, iyi tarım uygulamaları ve ekolojik tarım projelerinde görev alma fırsatları artmaktadır.
• Kırsal Kalkınma Projeleri: Devlet ve STK'lar tarafından yürütülen kırsal kalkınma projelerinde ziraat mühendislerine ihtiyaç duyulmaktadır.
• Tarımsal Ürün İhracatı: Türkiye'nin önemli bir tarımsal ürün ihracatçısı olması, bu alanda uzmanlaşmış mühendislere olan talebi artırmaktadır.
• Gıda Güvenliği ve Kalite Standartları: Ulusal ve uluslararası gıda güvenliği standartlarının uygulanması ve denetimi konusunda ziraat mühendisleri görev almaktadır.

Yurtdışı Fırsatlar

Ziraat Mühendisliği, uluslararası geçerliliği olan bir mühendislik dalıdır. Birçok ülkede tarım sektörü gelişmiş olup, bu alanda uzmanlara ihtiyaç duyulmaktadır:

• Gelişmiş Ülkeler: Avrupa Birliği ülkeleri, Kuzey Amerika ve Avustralya gibi gelişmiş tarım sektörlerine sahip ülkelerde modern tarım teknolojileri, genetik ıslah ve tarımsal yönetim alanlarında iş imkanları bulunmaktadır.
• Gelişmekte Olan Ülkeler: Afrika, Asya ve Latin Amerika gibi bölgelerde gıda güvenliği, sürdürülebilir tarım ve kırsal kalkınma projelerinde görev alma fırsatları mevcuttur.
• Uluslararası Kuruluşlar: FAO, IFAD, CGIAR gibi uluslararası kuruluşlar, küresel tarımsal sorunlara çözüm arayan ziraat mühendisleri için kariyer imkanları sunar.
• Araştırma ve Akademik Kariyer: Yurtdışındaki saygın üniversitelerde veya araştırma enstitülerinde yüksek lisans ve doktora yaparak akademik kariyer yapma imkanları mevcuttur.
• Çift Diploma ve Burs Programları: Bazı üniversiteler, uluslararası işbirlikleri sayesinde çift diploma veya burslu eğitim programları sunarak yurtdışı deneyimi kazanma fırsatı tanır.

Yurtdışında çalışmak için genellikle ilgili ülkenin dilini bilmek, mesleki yeterlilik denkliklerini sağlamak ve uluslararası sertifikalara sahip olmak gerekebilir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Ziraat Mühendisliği bölümünü okumak için hangi puan türü gereklidir?

Ziraat Mühendisliği bölümleri genellikle Sayısal (SAY) puan türü ile öğrenci kabul eder. Ancak bazı üniversitelerin farklı puan türleri de kullanabileceği durumlar olabilir. Tercih yapmadan önce ilgili üniversitenin güncel YÖK Atlas bilgilerini kontrol etmek en doğrusudur.

Ziraat Mühendisliği mezunları hangi sektörlerde çalışabilir?

Ziraat Mühendisliği mezunları; kamu kurumlarında (Tarım ve Orman Bakanlığı, İl Tarım Müdürlükleri), özel sektörde (tarımsal üretim firmaları, tohumculuk, gübre, ilaç, yem, gıda işleme sanayi, danışmanlık firmaları), uluslararası kuruluşlarda ve kendi işletmelerini kurarak çalışabilirler.

Ziraat Mühendisliği bölümü zor mu?

Her mühendislik dalı gibi Ziraat Mühendisliği de matematik, fen bilimleri ve analitik düşünme gerektiren bir bölümdür. Ancak doğaya ve tarıma ilgi duyan, pratik ve teorik bilgiyi birleştirebilen öğrenciler için zorluk derecesi kişiden kişiye değişebilir. Laboratuvar ve saha çalışmaları, derslerin önemli bir parçasını oluşturur.

Ziraat Mühendisliği mezunları ne kadar maaş alır?

Maaşlar, deneyim, çalışılan kurum, pozisyon ve coğrafi konuma göre değişiklik gösterir. Yeni mezunlar genellikle asgari ücretin biraz üzerinde başlar ve deneyim arttıkça maaşlar yükselir. Uzmanlaşmış ve yönetici pozisyonlarındaki mühendisler daha yüksek gelir elde edebilirler.

Ziraat Mühendisliği okurken çift anadal veya yandal yapabilir miyim?

Birçok üniversite, Ziraat Mühendisliği öğrencilerine çift anadal (double major) veya yandal (minor) programları sunmaktadır. Bu programlar, öğrencilerin ilgi alanlarına göre Gıda Mühendisliği, Biyoloji, Çevre Mühendisliği gibi farklı disiplinlerde de uzmanlaşmalarına olanak tanır. Üniversitenizin ilgili yönetmeliklerini kontrol etmeniz önerilir.

Ziraat Mühendisliği gelecekte geçerli bir meslek mi?

Evet, Ziraat Mühendisliği gelecekte de geçerliliğini koruyacak ve hatta önemini artıracak bir meslektir. Artan dünya nüfusu, iklim değişikliği, gıda güvenliği ve sürdürülebilirlik gibi küresel sorunlar, tarım sektöründe yenilikçi çözümler üretecek ziraat mühendislerine olan ihtiyacı artırmaktadır. Teknolojik gelişmelerle birlikte sektör sürekli evrilmektedir.